Çocuklar Neden Yalan Söyler?

Birçok kişinin beyaz, pembe ya da siyah yalan söylediği bir dünyada, kendi çocuklarımız yalana başvurduğunda hiç olmaması gereken bir davranışmış gibi tepki göstermek ve dünyanın başımıza yıkılmış gibi davranmamız sıkça yaşadığımız ve gözlemlediğimiz bir durum. Yalan söylemenin sosyal açıdan yanlış ve kabul görmeyen bir davranış olduğu su götürmez ve buna bağlı olarak da birçok anne baba çocuklarının yalan söylemelerini istemez ve yalan söylediğini fark edince de panik yaşarlar. Bir yandan da çocuklarının yalan söylemeyi nereden ve nasıl öğrendiğini de merak eder ve sorgularlar.

Çocuklar okul dönemine kadar hayal ve gerçeği karıştırabilirler. Çok istedikleri bir şeyi hayal edip yaşamış gibi aktarabilirlerken, bazen de istedikleri bir şeyi elde edebilmek ya da bazı durumlardan kaçınabilmek adına yalana başvurabilirler.

Çocuklar neden yalan söylemeye başvururlar?

• Karşısındaki kişiyi yanıltmak ve aldatmak için

• Arkadaşları ya da çevredeki kişiler tarafından kabul görebilmek için, onların ona karşı hayranlık duymasını istediği için

• Sorumluluklarından ya da alacakları cezalardan kaçabilmek için

• Sıkıldıkları ya da korktukları bir durumdan kurtulabilmek için

• İlgi çekmek için çocuklar yalan söylemeye başvurabilirler.

Tabii bu gibi durumlarda akla gelen ilk soru, çocuklar yalan söylemeyi nasıl ve nereden öğrenirler?

• Çocukların yalan söylemeyi öğrenmesinde çevresel faktörlerin etkisi büyüktür. Çocuğun etkilendiği çevresel faktörlerin başında anne, baba, kardeşler ve çocuğun ilişkide bulunduğu diğer insanlar yer alır. Bu kişiler yalana başvuruyorsa ve çocuklarda bunu gözlemliyorsa, çocukların bu kişileri model alarak aynı davranışı yapma olasılığı oldukça yüksektir.

• Televizyonda izlenen filmlerde çocuğun yalan söylemeyi öğrenmesine neden olabilir. İzlenilen filmlerde ana karakter yalan söylediği zaman karakterin herhangi bir zarar görmediğini gözlemlemesi, çocuğa yalanın kötü bir şey olmadığını gösterir ve öğretir.

• Çocukları yalana iten bir diğer neden ise çeşitli ebeveyn davranışlarıdır. Örneğin, çocuğunuzun önünden bir şey almak istediğinizde “Bak, şurada kuş var” deriz ve çocuk bizim işaret ettiğimiz yere bakar. Bir şey göremeyip de çocuğunuz önüne döndüğünde önündeki nesnenin artık orada olmadığını görür. Annenin ya da babanın bu tür aldatmaları devam ettikçe çocuk yalanlarla kandırıldığını fark eder ve gerektiğinde de aynı davranışı tekrarlayabileceğini öğrenir.

• Çocuk anne babasının olmayan bir olayı arkadaşlarına, eşe dosta anlattığına şahit olabilir. Çocuk, anne baba da yalan söylediğine göre yalan söylemenin kötü bir şey olmadığını düşünebilir ve uygulamaya koyabilir.

• Bazı durumlarda da anne baba çocuğu kendi yalanlarına ortak ederek çocuğun yalan söyleme davranışını pekiştirebilir. Örneğin, sizin telefonunuzu çocuğunuz açtığında ve konuşmak istemediğiniz biri aradığını öğrendiğinizde çocuğunuzdan telefondaki arkadaşınıza “Annem şu anda müsait değil” ya da “Evde yok” demesini isteyebilirsiniz. Burada çocuğunuz sizin müsait olduğunuz halde istemediğiniz bir şeyi yapmamak adına yalana başvurduğunuzu gözlemler ve aynı davranışı kendi de bir şey yapmak istemediğinde kullanabileceğini öğrenir.

• Yapılan bir başka hata ise çocukların yanlış davranışlarını örtbas etmek adına anne babaların yalana başvurmalarıdır. “Kim döktü bu suyu buraya acaba? Herhalde komşunun kızı Ayşe gelip dökmüş” denmesi ve bu tutumun devam etmesi, ileride çocuğun kendi yaptığı olumsuzluklara sürekli bir mazeret bulmaya çalışmasına neden olabilecektir.

• Bazı durumlarda da çocuklar zorla yalan söylemeye zorlanır. Çocuk yapmadığı bir durumda suçlandığında ve anne babanın tavrının “yaptığını söyle ve kabul et, o zaman seni affedeceğim”  olması, çocuğu sırf bu suçlamalardan kurtulabilmek adına yapmadığı bir şeyi kabul etmesine neden olur. Aynı zamanda, çocuğun hata ve suçlarından dolayı sürekli cezalandırılması da çocuğu cezadan kaçmak adına yalana yöneltebilir. Komşunun camını istemeyerek kıran çocuk “Valla baba ben yapmadım, Fırat yaptı” diyerek yalana başvurur ve bu yolla cezadan kaçmaya çalışır.

• Anne babanın yalan konusunda hassas olması da çocuğu yalan söylemeye itebilir. Hassas anne babalar çocukları yalan mı söylüyor acaba diye çocuklarının her söylediklerini sorgulama yoluna gidebilirler. “Anlattıklarının doğru olduğundan eminsin değil mi?” “Yine yalan söylemiyorsun değil mi?” gibi sorgulamalar çocuğun aklına yalanı iyice yerleştirmesine neden olurken aynı zamanda anne babanın kendisine güvenmediğini düşünmesine de neden olabilir.

Çocuğumuzun yalan söylemesini istemiyorsak…

• Çocuklara anne babaların model olduğunu unutmayın ve ona doğru şekilde örnek olun.

• Çocuğu etrafındaki kişilerle (arkadaşları, kardeşi) kıyaslamayın.

• Baskı ve tehdit ile çocuğunuza bir şeyler yaptırmaya çalışmayın.

• Çocuğun yalan söylediği duruma değil, yalanı neden söylediğine odaklanın.

• Çocuğun hangi durumlarda yalana başvurduğunu araştırın.

• Yalan söylediğini fark ettiğinizde, fark ettiğinizi ona hissettirin.

• Çocuğunuzu dinleyin ve ona yardımcı olmaya çalışın. Önemsendiğini, anne babası tarafından kabul gördüğünü ona hissettirin.

• Yalanın doğru bir davranış olmadığını sadece sözel olarak değil davranışlarınızla da ona gösterin. (Unutmayın, davranışlar akılda kalır, sözler değil!)

• Çocuk dürüst davrandığında, yalan söylemediğinde fark edin ve takdir edin.